Datum: 12 juni 2018
Categorie: ritueelbegeleiding
Een poos geleden had ik een hele mooie uitvaart van een binnenvaartschipper, Johan, een prototype zeeman met rode wangen en een volle baard. Hij had zijn hele leven gevaren. Zijn dochter was gek op haar vader, en wilde echt dat hij een mooie uitvaart zou hebben. Hoe dat eruit moest zien, wist ze niet precies, maar ze wilde graag dat zijn levensverhaal goed zou worden verteld. Ze vroeg: mijn zussen en ik kunnen niet schrijven, zou jij dat misschien willen doen? Natuurlijk, zei ik, ik ben ritueelbegeleider!
Mensen hebben ook buiten de kerk behoefte aan rituelen
Vroeger liep een geestelijke een heel leven mee met mensen. Voor jonge katholieke gezinnen was het niet ongewoon dat meneer pastoor aan de deur kwam met de dringende boodschap: het wordt weer tijd voor een kind! Als iemand overleed, leidde meneer pastoor de dienst, en kon in zijn verhaal terugblikken op het wel en wee van een hele familie. Die traditie kennen we steeds minder in Nederland. De ontkerkelijking is eigenlijk de basis van mijn vak, ritueelbegeleider. Want mensen hebben ook buiten de kerk nog steeds de behoefte aan rituelen, en symbolen om vorm te geven aan hun verlies.
Veel uitvaartbegeleiders schrijven een standaard in memoriam. Een plat, feitelijk levensverhaal zonder veel diepgang of terugkoppeling. Daar hou ik niet van. Een standaarddienst doet niets met je. Je loopt de kerk uit en je bent het vergeten.
De dochters van Johan wilden graag een heel persoonlijk afscheid, waarin het leven van hun vader werd gevierd en herdacht. Ik heb hen thuis bezocht en geïnterviewd, om inspiratie te krijgen. Meestal trek ik daar twee uur voor uit. Ik onderzoek wie de overledene was, en wat de familie aan de orde wil laten komen. Ik zei: de scheepvaart was zo’n mooi thema in het leven van jullie vader, zullen we daar wat mee doen? Dat zagen ze helemaal zitten. In de tekst had ik uitdrukkingen verwerkt die typisch waren voor hun vader. Af en toe klonk er gelach in de zaal, als iemand een kreet herkende.
Een symbolisch ritueel, waar alle aanwezigen aan mee konden doen
Het thema scheepvaart heb ik vertaald in een symbolisch ritueel, waar alle
aanwezigen aan mee konden doen. In de handen van vader legde ik een hart. Aan dat hart maakte ik vier lange koorden van dun scheepstouw. In de koorden had ik allemaal achten gevouwen. Want met die knoop leg je schepen vast aan de kade. De touwen hingen aan vier zijden naast de kist.
Ik zei:
U heeft de trossen los moeten gooien, uw schip is voor de laatste keer vertrokken uit deze haven.
Wij staan aan de kade, en zwaaien uit.
We blijven kijken, tot het schip nog maar een klein stipje is.
We kunnen u niet meer zien, maar u heeft een spoor achtergelaten. In duizend beelden, herinneringen, geuren en kleuren.
Aan het einde van de dienst stond ik bij de kist en liet mensen zelf een stukje van de touwen knippen. Zo kon vader zijn laatste vaart varen, en kreeg iedereen een aandenken mee. Het hart bleef bij vader in de kist, met een aantal knopen, als symbool voor het gelukkige gezin dat ze hadden gevormd. De dochters vonden het geweldig. Ze zeiden: we hebben hem letterlijk losgeknipt. Het was mooi, papa mag nu gaan.
*Uit privacyoverwegingen zijn de namen in dit blog gefingeerd.